بررسی جرم شناختی سیاست بزه پوشیword

چکیده

 بررسی جرم شناختی سیاست بزه پوشی

 برخلاف گرایش جدی و متعارفی که نظام­های حقوقی دیگر در کشف جرم و تعقیب مجرم دارند، مخفی داشتن و نهان سازی جرم روشی است که به عنوان یکی از ویژگی های سیاست جنایی اسلام مطرح است. سعی در بزه پوشی و جلوگیری از افشاء جرم بر مبنای کرامت انسانی، ارزش های اخلاقی و کیفر زدایی بر اساس مدارک و ادله ی موجود در کتاب و سنت مورد تایید حقوقدانان است. گستره ی شمول این سیاست بر اساس نوع جرم، جرایم حق اللهی را شامل می شود؛ که ویژگی مشترک آنها بی بزه دیده بودن است و آثار جرم شناختی خاصی را ایجاد می­کند و بر اساس ویژگی مجرم ،این سیاست بزهکاران اتفاقی را در بر می­گیرد. بنابراین بزه پوشی با در نظر گرفتن محدودیت های آن، اصل حاکم بر طیف وسیعی از جرایم است. عدم توسل به این سیاست، زمینه ی برچسب­زنی های گسترده را فراهم و توسعه­ی رویکردهای امنیتی و شدت عمل و مداخله­ی حداکثری نظام کیفری را به دنبال دارد. همچنین بروز رویکردهای عوام گرایانه و پر رنگ شدن نقش منفی رسانه در مسیر آن، نتیجه ی عدم توجه به جا و منطقی در به کارگیری سیاست بزه­پوشی و سایررویکردهای غیر­کیفری است. اعمال این سیاست نه صرفا به عنوان یک رویکرد عملی، بلکه به عنوان یک تفکر و جهت­گیری در مقابله با پدیده­ی مجرمانه، افزایش رقم سیاه، تجری و کاهش بازدارندگی مجازات را در پی دارد و نقش موثر آن در جلوگیری از نفرت از دین و همچنین تحقق حس شرم و بازپذیری از مسیر اعمال این تفکر مد نظر است. در نهایت بزه­پوشی، با توجه به آثار جرم شناختی آن، رویکردی هوشمندانه منطبق با ماهیت جرایم و ویژگی های مجرمین مشمول این سیاست، نظام کیفری را در کاهش تبعات فرایند های صرفا کیفری و بازگشت مجرم به جامعه یاری می کند.

واژگان کلیدی: سیاست بزه پوشی، کرامت انسانی، کیفر زدایی، برچسب­زنی، بازسازگاری مجرم.

فهرست مطالب

  عنوان صفحه

 فصل اول: مقدمه

مبحث اول:نظریه­ی برچسب­زنی از دیدگاه منابع اسلامی 6

مبحث دوم: راه‌های پیشگیری از برچسب‌خوردن در منابع اسلامی10

گفتار اول: پرهیز از مواضع اتهام و برچسب خوردن 10

گفتار دوم: عدم افشای جرم................. 11

گفتار سوم: توبه........................ 12

مبحث سوم: راه‌های پیشگیری از برچسب‌زدن....... 15

گفتار اول: بزه‌پوشی....................... 15

گفتار دوم: منع تجسس و برچسب­زنی............ 16

گفتار سوم: عفو........................... 17

گفتار چهارم: میانجی‌گری و اصلاح ذات‌البین.... 18

گفتار پنجم: سخت‌گیری در اثبات جرم......... 21

مبحث چهارم: تعریف لغوی و اصطلاحی بزه‌پوشی.. 22

گفتار اول: تعریف لغوی................ 22

بند اول:پرده‌پوشی و تغافل......... 23

بند دوم:بزه‌پوشی.................. 24

گفتار دوم: معنای اصطلاحی بزه‌پوشی...... 24

 فصل دوم: مبانی بزه‌پوشی

مبحث اول: حفظ شأن و کرامت انسانی........... 27

گفتار اول: تعریف کرامت انسانی............ 27

بند اول: تعریف لغوی کرامت انسانی..... 27

 عنوان صفحه

 بند دوم: تعریف اصطلاحی کرامت انسانی... 28

بند سوم: کرامت انسانی،حق یا فضیلت.... 30

گفتار دوم: کرامت انسانی در منابع دینی31

گفتار سوم:تعارض مجازات های استخفافی با کرامت انسانی35

بند اول: تعریف رفتارها و مجازات‌های تحقیرکننده 35

بند دوم:هدف از مجازات در فقه اسلامی 36

مبحث دوم: ارزش‌های اخلاقی و مصالح اجتماعی..... 39

گفتار اول: تعریف اخلاق.................... 40

گفتار دوم: رابطه حقوق و اخلاق............. 41

بند اول:دیدگاه مخالف وجود ارتباط بین حقوق و اخلاق41

بند دوم:دیدگاه موافق وجود ارتباط بین حقوق و اخلاق 44

گفتار سوم: تضمین کیفری ارزش ­های اخلاقی.... 46

بند اول:دلایل موافقان................. 46

بند دوم:دلایل مخالفان.................. 49

مبحث سوم: کیفرزدایی...................... 54

گفتار اول:تعریف و تقسیمات کیفرزدایی...... 55

بند اول:تعریف........................ 56

بند دوم:تقسیمات کیفرزدایی............ 57

گفتار دوم:کیفرزدایی از دیدگاه اسلام....... 58

 فصل سوم: گستره شمول سیاست بزه‌پوشی و محدودیت‌های آن

مبحث اول: تشخیص حق الله و حق الناس........... 64

گفتار اول: معنای حق الله و حق الناس........ 64

گفتار دوم: جرایم قابل گذشت و غیرقابل گذشت68

مبحث دوم: جرایم بدون بزه‌دیده مستقیم........ 69

گفتار اول: تعریف جرایم بدون بزه‌دیده...... 70

گفتار دوم:عناصر جرایم بدون بزه‌دیده..... 72

بند اول:بزه‌دیده...................... 72

بند دوم:خسارت........................ 73

بند سوم:رضایت........................ 75

عنوان صفحه

 گفتار سوم:مصادیق جرایم بدون بزه‌دیده مستقیم و آثار جرم شناختی آن..................................... 76

بند اول:مصادیق جرایم بدون بزه‌دیده77

بند دوم:آثار جرم‌شناختی جرایم بدون بزه‌دیده 78

مبحث سوم: بزهکاران اتفاقی................. 80

گفتار اول:پیشینه ­ی بزهکاران اتفاقی... 81

گفتار دوم:تعریف بزهکاری اتفاقی....... 82

گفتار سوم:شمول سیاست بزه‌پوشی بر بزهکاران اتفاقی85

مبحث چهارم: محدودیت‌های بزه‌پوشی............. 87

گفتار اول:تجاهر و جرایم علنی.......... 88

گفتار دوم:دادخواهی و حمایت از بزه‌دیده. 91

گفتار سوم:حمایت از حقوق جامعه......... 94

بند اول:جرایم علیه مصالح عمومی........ 95

بند دوم:نظارت و مراقبت برامور کارگزاران 96

 فصل چهارم: آثار عدم توسل به بزه‌پوشی

مبحث اول: هویت‌بخشی و آثار برچسب‌زنی ....... 101

گفتار اول:نقش واکنش اجتماعی در کسب هویت منحرفانه 102

بند اول:آثار برچسب‌زنی غیر رسمی........ 102

بند دوم:آثار برچسب‌زنی رسمی ........... 105

گفتار دوم:فرآیند شکل‌گیری حرفه مجرمانه110

مبحث دوم:رویکردهای امنیتی؛سیاست تسامح صفر 116

گفتار اول:نظریه‌ی پنجره‌های شکسته..... 116

گفتار دوم:سیاست تسامح صفر........... 117

گفتار سوم:انتقادات مطرح شده درخصوص سیاست تسامح صفر120

مبحث سوم:بزه‌پوشی و کارکرد رسانه درامنیت و کنترل اجتماعی 123

گفتار اول:آثار مثبت و منفی رسانه.... 124

بند اول:آثار منفی رسانه در شکل‌گیری جرم124

بند دوم:عوامل موثر بر تاثیرگذاری تصاویر بزهکاری در رسانه‌ها بر فرآیند

جرم‌زایی................................. 126

بند سوم:کارکرد مثبت رسانه در پوشش جرایم 128

عنوا صفحه

 گفتار دوم:رسانه ابزاری در خدمت سیاست جنایی عوام‌گرا 130

بند اول:تعریف و ویژگی‌های عوام‌گرایی.... 130

بند دوم:رسانه ابزار عوام‌گرایی.... 132

گفتار سوم: مقابله با عوام‌گرایی کیفری و تاثیرات مخرب رسانه از مسیر بزه پوشی.............................. 135

 فصل پنجم: آثار بزه‌پوشی

مبحث اول:افزایش رقم سیاه ............... 139

گفتار اول:آمار جنایی و سیمای جنایی... 140

گفتار دوم:تبهکاری ظاهری،تبهکاری قانونی یا قضایی142

بند اول:وجود طبقات نا مشخص بزهکاری در یک جامعه معین 142

الف :تبهکاری ظاهری......... 142

ب:تبهکاری قضایی یا قانونی.. 143

ج:بزهکاری واقعی............ 144

بند دوم:وجود طبقات نا‌مشخص بزهکاری در جوامع مختلف144

گفتار سوم:تعریف رقم سیاه و عوامل موثر بر آن145

گفتار چهارم:تاثیر بزه‌پوشی بر رقم سیاه147

بند اول:ماهیت جرایم مشمول بزه‌پوشی و رقم سیاه148

بند دوم:بی اعتباری آمار جنایی و نقش آن در رقم سیاه 149

مبحث دوم:بزه‌پوشی رویکردی در راستای قاعده­ی حرمت تنفیر از دین 151

گفتار اول:مفاد و مبانی قاعده......... 152

گفتار دوم:جایگاه این قاعده در اجرای مجازات‌ها154

گفتار سوم:کارکرد مثبت بزه‌پوشی در راستای اجرای این قاعده 156

مبحث سوم:تاثیر بزه‌پوشی در تحقق حس شرم ... 157

گفتار اول:تحقق حس شرم و ارتباط آن با نظام اخلاقی 158

گفتار دوم:انواع حس شرم............... 159

گفتار سوم:نظریه شرمساری بازپذیر کننده(بازیکپارچه گر)161

گفتار چهارم:شرمساری بدنام تحقیر کننده. 162

مبحث چهارم:افزایش تجری و کاهش بازدارندگی مجازات 165

گفتار اول:مفهوم تجری.................. 165

گفتار دوم:حقوق جزایی سرکوب‌گر و نقش آن در بازدارندگی166

عنوان صفحه

 گفتار سوم:بزه‌پوشی و اثر آن در تجری و کاهش بازدارندگی مجازات168

 نتیجه گیری.................................. 170

پیشنهادات................................... 177

 فهرست منابع

منابع فارسی................................. 179

منابع عربی.................................. 184

منابع انگلیسی............................... 190

 فصل اول

مقدمه

بیان مسئله

 نظام حقوقی به ویژه حقوق کیفری در مبارزه با پدیده ی مجرمانه ظرفیتی محدود دارد.بنابراین استفاده بیش از حد از حقوق کیفری ،کارکرد های متعارف و معقول آن را هم از بین می برد.

از این رو در سیاست جنایی اسلام عکس العمل های کیفری تنها طریق مبارزه با تبهکاری تلقی نشده و لذا صورتهای مختلف و گسترده ای از اجرای واکنش های جزایی پیش بینی و در جهت دفع کیفر تلاش شده است.چرا که از دیدگاه سیاست جنایی اسلام کیفر نه فقط تنها عامل مبارزه با بزه کاری محسوب نمی گردد بلکه اصولا عکس العملی اساسی و بنیادین هم به شمار نمی آید. زیرا اجرای کیفر هرگز عامل قوی و موثری در تثبیت ارزشهای اخلاقی ،کمال معنوی و اصلاح به حساب نمی آید. لذا امکان کنار گذاشتن عکس العمل های رسمی نسبت به رفتارهای مجازات شدنی از سیاستهای حاکم بر حقوق جزای اسلامی است.که نه تنها به اعمال نکردن کیفر منتهی می شود بلکه لزوم صدور حکم محکومیت و پیگردهای رسمی را نیز منتفی می کند.از این رو مخفی داشتن و نهان سازی جرم در قالب سیاست بزه پوشی بر اساس مدارک و ادله ی موجود در کتا ب و سنت مورد تایید حقوق دانان اسلامی بوده ، آن را از ابعاد و جنبه های مختلف دارای اهمیتی قابل توجه دانسته اند.

توجه به ارزشهای اخلاقی و مصالح اجتماعی و همچنین کیفر زدایی در جهت حفظ سر افرازی مو قعیت انسانی در قالب سیاست بزه پوشی یکی از راهکار های موثر در جهت رفع تبعات، مشکلات و آثار اجتماعی ناشی از رویکرد های صرفا کیفری است. چرا که توسل بی دریغ و پی در پی به کیفرعلاوه بر هزینه و آثار سوء اجتماعی آن،ثمری جز شخصیتی متزلزل و حقیر از مجرم بر جای نخواهد گذاشت.

لذا سیاست بزه پوشی منحصرا در جرایم حق اللهی اعمال می شود که بر خلاف سایر جرایم، اصولا برای کشف آنها تلاشی از سوی حاکمیت صورت نمی گیرد، بلکه تلاش بر این است که جرم اثبات نشود در مقابل ، مرتکب با یک دریافت درونی و آگاهانه به خطای خویش پی ببرد و در آینده مرتکب بزه نشود ؛ علاوه بر بزه پوشی نیز طیفی از رویکردها مانند توبه ی بز هکار و عفو، می تواند کیفر را ساقط کند. در واقع شارع در خصوص جرایم حق اللهی، اجرای اخلاق در قلمرو خصوصی و در خلوت را که اصولا قلمرویی محرمانه و خارج از نظارت جامعه است،به ضمانت اجرای کیفری وابسته نکرده است.در عوض اجرای اخلاق را به کشش های اخلاقی درونی که ناشی از حس وظیفه ی وجدانی ودینی هستند موکول نموده است.مواردی مانند تلاش برای عدم اثبات بزه، ترتیب اثر دادن به رجوع بزهکار از اقرار خویش ، عدم تشویق به گواهی دادن به مجرد وقوع جرایم حق اللهی ،پذیرش عذر هایی چون اشتباه و اکراه و اضطرار در کنار تشویق بزهکاران به توبه در مسیر اعمال سیاست بزه­پوشی همگی گویای آن اند که اصلاح بزهکار و ایجاد تحول درونی در او اصلی ترین هدف است.چنین رویکردی افزون بر اخلاقی کردن جامعه باعث می شود تا ز شتی و قبح آن نیز محقوظ بماند.و کیفر نیز بر اثر عدم اجرای مکرر وصف بازدارندگی خود را حفظ نماید.

بنابراین با اعمال سیاست بزه پوشی تلاش می شود ک جرایم و زشتی های مردم تا آنجا که ممکن است مخفی داشته از افشا و ظهار و پیگیری آن –ضمن در نظر داشتن محدودیت های این سیاست- خودداری گردد.اعمال این رویکرد آثار جرم­شناختی قابل توجهی بر جای می گذارد که این پژوهش با طرح سئوالات ذیل در صدد تبیین جرم شناختی این سیاست و آثار آن آست.

1. بزه پوشی از منظر جرم شناسی در کدام دسته از رویکرد­ها قرار می گیرد و مبانی آن چیست؟

2.سیاست بزه پوشی کدام دسته از جرایم و مجرمین را شامل می شود؟

3.آثار توسل و عدم توسل به سیاست بزه پوشی از منظر جرم شناختی چیست؟

 پیشینه ی پژوهش

در خصوص پیشینه ی پژوهش در حوزه­ی بزه پوشی باید گفت که تا کنون کتابی اختصاصاً در این زمینه به چاپ نرسیده است.با وجود این در کتاب اهداف مجازات در جرایم جنسی ،تالیف رضا نو بهار ، گفتاری مختصر با عنوان :اصل تر جیح پرده پوشی جرایم جنسی در قالب دو صفحه به بزه پوشی و ذکر نمونه ای از روایات پرداخته است.و همچنین در کتاب جایگاه عدالت ترمیمی در فقه اسلامی و حقوق ایران ،تالیف روح الله فروزش ، ذیل عنوان اصول حاکم بر مجازات های حدی، اصرار بر بزه پوشی را مختصرا با ذکر مستندات و تو صیه اسلام بر نهی از تجسس و عیب جویی و افشای اسرار دیگران مطرح شده است.

در مقالاتی که تا کنون به چاپ رسیده است دو مقاله مستقیما به سیاست بزه پوشی پرداخته اند،اولین مقاله با عنوان «بزه پوشی» در سال 1378 توسط محمد هادی صادقی در مجله ی حقوقی دادگستری به چاپ رسیده است،در این مقاله سیاست بزه پوشی در فقه جزای اسلامی به تفصیل معرفی و آیات و روایات مستند آن نیز ذکر ش